Still have a question?
Check out our full FAQ section
Castell.
Catalydd.
AMDANOM
Tynnu ar ein gorffennol i adeiladu ein dyfodol
Croeso i Gyfarthfa ym Merthyr Tudful, lle mae Sefydliad Cyfarthfa yn hyrwyddo'r gwaith o drawsnewid ein castell a’i barc yn ganolfan ddiwylliannol ac yn atyniad o arwyddocâd cenedlaethol i ymwelwyr.
HANES
Wedi’i wreiddio mewn hanes
Mae Merthyr Tudful yn dref sydd wedi mynnu ei lle yn llyfrau hanes Cymru a’r byd – yn ganolfan newidiadau arloesol ym myd technoleg, diwydiant, gwleidyddiaeth, cymdeithas a’r amgylchedd. Mae ei hanes mor gyfoethog nes haeddu ailddarlleniad modern yn ei holl amrywiaeth. Mae ei themâu a’i straeon yn siarad â’r presennol ac yn dal gwersi ar gyfer y dyfodol. Hanes a all ysbrydoli ail-eni cymuned.
Edrychwch o gwmpas
CYMUNED
Pethau i wneud yng Nghyfarthfa
Mae haelioni pobl Merthyr Tudful a’u hymdeimlad cryf o gymuned yn rhan allweddol o hanes y sir ac mae’n rhan annatod o’r datblygiadau i Gyfarthfa. Mae Castell a Pharc Cyfarthfa yn fwy nag amgueddfa ac oriel gelf yn barod, gyda bron i 500,000 o bobl yn ymweld â’r safle bob blwyddyn.
-
Amgueddfa ac Oriel Gelf Castell Cyfarthfa
Mae Amgueddfa ac Oriel Gelf Castell Cyfarthfa yn gartref i gasgliad eang ac amrywiol o arteffactau sy’n cynrychioli hanes cyfoethog Merthyr Tudful. Wedi’u lleoli yng Nghastell Cyfarthfa, yn ystafelloedd y Rhaglywiaeth sydd wedi’u hadfer, bydd ymwelwyr yn darganfod casgliadau o adegau’r Hen Aifft a’r Rhufeiniaid hyd at adeg meistri haearn Crawshay a oedd yn byw yn y Castell yn ystod y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Mae casgliad trawiadol o gelf gain, cerfluniau a chelf gyfoes i’w weld yno hefyd.
-
Cymdeithas Peirianneg Model Merthyr Tudful a’r Cylch
Grŵp o wirfoddolwyr o’r ardal leol sy’n gweithredu ac yn cynnal Rheilffordd Fach Cyfarthfa. Mae hi ar agor i’r cyhoedd rhwng 1 Ebrill a 30 Medi ar benwythnosau a gwyliau ysgol rhwng y dyddiadau hyn. Mae croeso i wirfoddolwyr, beth bynnag yw eu oedran neu eu gallu.
-
Y Llyn
Mwynhewch daith gerdded o amgylch y llyn a theithiau cerdded drwy coetir hygyrch a thrwy fyd natur i weld amrywiaeth o rywogaethau anifeiliaid, adar a phlanhigion yn y parc. Mae’r llyn yng Nghyfarthfa yn boblogaidd iawn gyda phobl yn cerdded cŵn a phobl yn loncian a beicio.
-
Hwb Creadigol
Grŵp creadigol wedi’i leoli yn Y Bothy, ym Mharc Cyfarthfa, Merthyr Tudful. Maen nhw’n cynnal gweithdai celf a chrefft amrywiol a sgyrsiau diwylliannol.
-
Sefydliad Prydeinig ar gyfer Cadwraeth Ddaearegol
Mae Gardd Esblygu Gwreiddiau a Hwb Dysgu Merthyr wedi’u lleoli yn Nhŷ Gwydr Cyfarthfa. Eu harbenigedd yw rhoi profiadau dysgu pwrpasol ac ysbrydoledig, yn seiliedig ar leoliad a threftadaeth naturiol gyfoethog Merthyr, ei thirweddau arbennig a’r amgylchedd byd-eang ehangach.
-
Canolfan Cyfarthfa
Caffi, man chwarae a lle sblasio yng nghanol y parc sy’n cynnig amrywiaeth o weithgareddau i deuluoedd a phlant ifanc. Mae’r caffi’n gweini diodydd, bwyd a hufen iâ o 10am bob dydd.
CWESTIYNAU CYSON
Beth hoffech chi ei wybod?
Sefydliad elusennol a grëwyd ar gyfer yr unig ddiben o wireddu cynlluniau uchelgeisiol i ddatblygu Castell a Pharc Cyfarthfa ym Merthyr Tudful yn amgueddfa ac oriel o ansawdd rhyngwladol, mewn parc godidog.
Creu elusen annibynnol yw’r unig ffordd ymarferol o gasglu’r cyllid angenrheidiol – o ffynonellau llywodraethol, cenedlaethol, busnes ac elusennol. Bydd y Sefydliad yn canolbwyntio’n llwyr ar ddatblygu Cyfarthfa ac asedau treftadaeth eraill ym Merthyr er mwyn sicrhau’r manteision gorau posibl i’r gymuned – yn economaidd, addysgol, cymdeithasol, amgylcheddol a diwylliannol.
Sefydliad elusennol yw’r strwythur mwyaf cyffredin a fabwysiedir gan gyrff mawr yn y sector diwylliannol – amgueddfeydd, orielau a sefydliadau celfyddydol eraill – megis Gardd Fotaneg Genedlaethol Cymru a Chanolfan Mileniwm Cymru.
Ie, hwn oedd Cynllun Cyfarthfa a gafodd ei baratoi gan dîm rhyngwladol dan arweiniad penseiri Ian Ritchie a phenseiri tirwedd, Gustafson, Porter a Bowman. Cafodd ei lansio ym mis Ionawr 2021, yn ystod cyfnod cyfyngiadau symud Covid. Roedd yn cyflwyno gweledigaeth lefel uchel o 20 mlynedd ar gyfer ardal Cyfarthfa. Tasg y Sefydliad nawr yw troi’r weledigaeth hon yn gynllun manwl.
Mae llawer o waith cynllunio i’w wneud, a chodi arian. Bydd hyn yn cymryd nifer o flynyddoedd. Rhaid i ni fod yn realistig ac ymateb i’r hinsawdd economaidd a gwleidyddol cenedlaethol a rhyngwladol. Mae Bwrdd y Sefydliad a thîm bach eisoes ar waith. Mae astudiaethau manwl yn cael eu cynnal hefyd i benderfynu'n union beth sydd angen ei wneud.
1. i achub adeiladwaith y castell sydd mewn cyflwr gwael iawn
2. i gynllunio arddangosfeydd newydd i adrodd stori bwerus Merthyr
3. i ehangu’r orielau celf
4. i wella ac ehangu’r parc 160 erw
5. i gynnwys y gymuned yn llawn yn y broses.
Rydym eisoes yn cyflwyno’r achos dros fuddsoddi i Lywodraeth Cymru, Cronfa Treftadaeth y Loteri Genedlaethol a rhoddwyr eraill.
Mae’n hanfodol fod y prosiect hwn yn cael ei gyflawni gyda chyfranogiad agos a gweithredol y gymuned leol. Roedd yr uwchgynllun yn cynnwys llawer o syniadau a gafodd eu dylunio i wneud pobl Merthyr Tudful a rhanbarth y cymoedd yn ganolog yn y prosiect – er mwyn sicrhau y bydd o’r lle, nid dim ond ar gyfer y lle. Mae’r Sefydliad wedi ymrwymo’n llwyr i wireddu hynny o’r cychwyn cyntaf. Wrth i brosiectau ddatblygu, byddwn ni’n sicrhau bod cyfleoedd i drafod a datblygu cyn gwneud penderfyniadau.
Credwn y gallai’r cynllun sicrhau miliynau o bunnoedd mewn gwerth cymdeithasol ac economaidd bob blwyddyn, drwy wariant uniongyrchol, gwariant anuniongyrchol a gwariant a gymhellir, a thrwy gymryd rhan mewn rhaglennu cyhoeddus. Bydd hyn yn digwydd ar ffurf swyddi newydd, cymorth i fusnesau bach, a mwy o wariant yn yr economi leol o ganlyniad i gynnydd mewn twristiaeth. Bydd elfennau cymdeithasol hefyd: er enghraifft, bydd ystod ehangach o raglennu yn helpu i ddod â chymunedau ynghyd, i sicrhau bod pobl yn egnïol ac i fynd i’r afael ag ynysu cymdeithasol.